بسم الله الرحمن الرحیم
سید محسن حسینی طلبه ی درس خارج
طرح تحقیق
عنوان تحقیق
نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از نظر صاحب جواهر، امام خمینی و آیت الله شاهرودی
خلاصه بیان مسأله
در فقه شیعه، محاربه جرمی است که با ایجاد ترس عمومی از طریق تجرید سلاح شناخته می‌شود و در قرآن مجازات‌های سنگینی برای آن شمرده شده است.
دو مسأله کلیدی در ثبوت حد شرعی برای محارب وجود دارد که جواب هر دو مسأله در گرو فهم دقیق از نحوه دخالت قصد اضافه در ثبوت حد شرعی برای محارب است: اولاً، آیا ترس خارجی و فعلی بدون قصد اخافه از سمت شخص محارب برای ثبوت حد کافی است؟ ثانیاً، آیا مجرد قصد اخافه بدون تحقق ترس خارجی برای ثبوت حد کافی است؟
برخی فقها معتقدند ترس خارجی کافی است، در حالی که دیگران بر لزوم قصد اخافه تأکید دارند. این مطالب نشان‌دهنده اهمیت تعیین دقیق نقش قصد اخافه و ترس خارجی در اجرای عدالت است. مرحوم صاحب جواهر، آیت الله شاهرودی، و امام خمینی به طور خاص به این موضوع پرداخته‌اند و نظرات آنها در تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد. سوال اصلی تحقیق بررسی نقش قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از دیدگاه این سه فقیه است.
بیان مسأله
در فقه شیعه، محاربه به عنوان جرمی علیه امنیت عمومی تلقی می‌شود که با استفاده از سلاح به منظور ایجاد ترس و وحشت در جامعه مرتبط است. این موضوع، که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده، مجازات‌های سنگینی را در پی دارد.
اما در باب ثبوت حد شرعی برای محارب، دو مسأله مهم مطرح است که جواب هر دو مسأله مبتنی بر درک صحیح از نقش قصد اخافه در ثبوت حد شرعی بر محارب است:
الف) آیا در صورتی که شخص قصد اخافه نداشته باشد ولی مردم به واسطه تجرید سلاح او ترسیده باشند، همین ترس خارجی برای ثبوت حد کافی است؟
ب) آیا در مورد شخصی که قصد اخافه داشته ولی به هر دلیلی مردم نترسیده‌اند، حد شرعی ثابت میگردد؟
در مورد بند الف، برخی از فقها معتقدند که ترس خارجی واقع شده، حتی بدون قصد اخافه، می‌تواند برای ثبوت حد کافی باشد. این دیدگاه با توجه به اطلاقات ادله و نصوص بر این استوار است که نتیجه عمل، یعنی ایجاد ترس و وحشت، ملاک است و نیازی به اثبات قصد داخلی نیست.
در مقابل، دیدگاه دیگری وجود دارد که بر اساس آن، بدون **قصد اخافه**، نمی‌توان شخص را محارب دانست و بنابراین، ترس خارجی به تنهایی کافی نیست.
در مورد بند ب، دیدگاهی وجود دارد که معتقد است صرف **قصد اخافه** بدون بروز ترس و وحشت خارجی، برای ثبوت حد محاربه کافی است. این نظریه بر این پایه است که قصد داخلی و نیت مجرمانه، ملاک اصلی است و نیازی به تحقق ترس خارجی نیست.
اما دیدگاه مقابل بر آن است که بدون ایجاد ترس و وحشت عینی و خارجی، نمی‌توان حد محاربه را اجرا کرد، حتی اگر قصد اخافه وجود داشته باشد.
این دو مسأله نشان‌دهنده اهمیت تعیین دقیق نقش قصد اخافه و ترس خارجی در ثبوت حد محاربه است و می‌تواند پیامدهای عملی مهمی در اجرای عدالت داشته باشد. این بحث نه تنها از نظر فقهی بلکه از منظر حقوقی و جامعه‌شناختی نیز قابل تأمل است و می‌تواند بر تعیین مجازات‌ها و نحوه برخورد با مجرمین تأثیرگذار باشد.
در این میان سه فقیه بزرگوار یعنی مرحوم صاحب جواهر مرحوم آیت الله شاهرودی و مرحوم امام خمینی بیش از دیگران به مبحث قصد اضافه پرداخته اند به همین دلیل مسأله ی مزبور را در میان آثار این فقها پی می گیریم.
سوال اصلی
نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر صاحب جواهر ایت الله شاهرودی و آیت الله شاهرودی چیست ؟
سوالات فرعی
نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر صاحب جواهرچیست؟
نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر امام خمینی چیست؟
نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر آیت الله شاهرودی چیست؟
پیشینه
درمقاله‌ای با عنوان “محاربه در فقه و حقوق ایران”، نوشته سید علی موسوی، که در نشریه
مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق سال هشتم پاییز وزمستان 1393 شماره 30 منتشرشده است، به بررسی دقیق و جامعی از جرم محاربه در چارچوب فقه اسلامی و حقوق کیفریایران پرداخته شده است1. این مقاله تلاش دارد تا تعریفی جامع و مانع از جرم محاربه ارائه دهدو به نقد و بررسی تعریف مقنن از این جرایم در قانون مجازات اسلامی و همچنین درلایحه پیشنهادی آن قانون بپردازد. پرتال جامع علوم انسانی(ensani.ir)
ومصطفی رجائی پور، که در پژوهش‌های اخلاقی سال ۱۲ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۱ منتشر شدهاست، به بررسی عمیق و تحلیلی از مفاهیم محاربه و افساد فی الارض در چارچوب فقهاسلامی و قوانین کیفری ایران پرداخته شده است1. این مقاله به تفصیل بهمعناشناسی و دامنه‌ی این دو جرم پرداخته و با رویکردی توصیفی و تحلیلی، پیشینه،ارکان و مصادیق این جرایم را در قوانین موجود و تحولات اخیر در قانون مجازاتاسلامی مورد مطالعه قرار داده است.
این مقاله به عنوان یک منبع معتبر و کاربردی برای فهم بهترجرایم محاربه و افساد فی الارض و تأثیر آنها بر سلامت اجتماعی و نظم عمومیمی‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. تحلیل‌های ارائه شده در این مقاله می‌تواند بهعنوان پایه‌ای برای تحقیقات بیشتر در زمینه نقش قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برایمحارب و افساد فی الارض و نیز بررسی تأثیرات آن بر قوانین کیفری ایران به کار رود
پرتالجامع علوم انسانی(ensani.ir)
درمقاله‌ای با عنوان “رکن نهایی در جرم محاربه و عنصر روانی ناظر بر آن”، نوشته حسنقاسمی مقدم و نیکو نیک زر، که در فقه و مبانی حقوق اسلامی سال پنجاه و سوم پاییز وزمستان 1399 شماره 2 منتشر شده است، به تحلیل ماده 279 قانون مجازات اسلامیپرداخته شده که «ایجاد ناامنی در محیط» را به عنوان نتیجه مجرمانه و رکن نهایی جرممحاربه معرفی می‌کند1. بر اساس مبانی فقهی، این تعریف شامل ایجادفضای خوف و سلب امنیت عمومی است و عنصر روانی مرتبط با آن را «قصد جان، مال یاناموس مردم یا ارعاب آنها» تعیین می‌کند.
مقاله به نقد و بررسی این تعریف می‌پردازد و ایرادات اساسی موجود درموضع مقنن را مورد توجه قرار می‌دهد، از جمله اینکه بر اساس دلایل قرآنی و روایی،و اقوال برخی از فقهای امامیه مانند شیخ مفید، محارب باید مالی را اخذ کرده باشدتا جرم محاربه محقق شود. این مقالهمی‌تواند به عنوان یک منبع مهم برای درک بهتر جرم محاربه و تأثیر آن بر قوانینکیفری ایران به کار رود و برای تحقیقات بیشتر در زمینه نقش قصد اخافه در ثبوت حدشرعی برای محارب مفید باش
www.noormags.ir
در مقاله‌ای با عنوان“بررسی تعریف جرم محاربه و افساد فی الارض در فقه و حقوق با رویکردی به لایحهپیشنهادی قانون مجازات اسلامی”، نوشته ابوالفضل احمدزاده و ایرج گلدوزیان، که درفصلنامه حقوق بهار ۱۳۸۸ شماره ۱ منتشر شده است، به بررسی دقیق و جامعی از جرممحاربه و افساد فی الارض پرداخته شده است1. این مقاله تلاش دارد تاتعریفی جامع و مانع از این دو جرم از دیدگاه فقها و حقوقدانان ارائه دهد و به نقدو بررسی تعریف مقنن از این جرایم در قانون مجازات اسلامی و همچنین در لایحهپیشنهادی آن قانون بپردازد.
مقاله مورد نظر به عنوان بخشی از پیشینه تحقیق در زمینه جرایمعلیه امنیت و آسایش عمومی مردم و تلاش در جهت ناامن کردن راه‌ها می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد. این تحقیق می‌تواند به عنوان یک منبع مهم برای درک بهتر نقشقصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب و افساد فی الارض و تأثیر آن بر تدوینقوانین مرتبط در نظر گرفته شود.
1. پرتال جامع علوم انسانی(ensani.ir)
بیان ضرورت
حل مسئلهنقش قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر فقهی، از اهمیت بالایی برخورداراست. در فقه اسلامی، اصل بر برائت و عدم تعرض به جان افراد است، مگر اینکه دلیلقاطع و محکمی بر جرم آنها وجود داشته باشد. این اصل، که با قاعده «الأصل براءةالذمة» شناخته می‌شود، بیانگر اهمیت حفظ حقوق فردی و جلوگیری از مجازات افرادبی‌گناه است.
در مورد جرم محاربه، که مجازات‌های سنگینی مانند اعدام دارد،ضروری است که تمامی جوانب و شرایط آن به دقت بررسی شود. قصد اخافه به عنوان یکی از ارکان اصلی این جرم، بایدبه صورت قطعی و بدون شک و شبهه اثبات شود. اگر این مسئله به درستی حل نشود، ممکناست افرادی که قصدی برای ایجاد ترس و وحشت نداشته‌اند، به ناحق مجازات شوند که اینخود مغایر با اصول عدالت و اخلاقیات اسلامی است.
بنابراین، ضرورت دارد که فقها و حقوقدانان به تحلیل عمیق‌تری ازمفهوم قصد اخافه و نقش آن در تحقق جرم محاربه بپردازند. این تحلیل باید شامل بررسیمتون فقهی، ادله شرعی، و نظرات مختلف فقها باشد تا از اجرای عدالت به شکلی که حقوقفردی حفظ شود، اطمینان حاصل شود. در این راستا، مطالعه آثار فقها و علمایی که بهطور مفصل به این مباحث پرداخته‌اند، می‌تواند راهگشا باشد.
از آنجایی که افرادیچون مرحوم صاحب جواهر، مرحوم آیت الله شاهرودی و مرحوم امام خمینی به طور مفصلبه این مباحث پرداخته‌اند، مطالعه آثار آنها می‌تواند به ارائه یک چارچوب فقهی وحقوقی مستحکم‌تر برای تفسیر و اجرای قوانین مرتبط با محاربه کمک کند.
حل این مسئله نه تنها از بروز اشتباهات قضایی و مجازات افرادبی‌گناه جلوگیری می‌کند، بلکه به تقویت اعتماد عمومی به نظام قضایی و فقهی کمکمی‌کند و در نتیجه، به تحکیم پایه‌های عدالت و امنیت در جامعه اسلامی منجر می‌شود. این موضوع، به ویژه در مواقعی که افراد ممکن است به دلیل سوء تفاهم یا اشتباهات تفسیری در معرض مجازات‌های سنگین قرار گیرند، از اهمیت بیشتری برخوردار است
در نهایت، این تحقیق نه تنها از نظر فقهی و حقوقیبلکه از منظر جامعه‌شناختی نیز اهمیت دارد، زیرا می‌تواند بر تعیین مجازات‌ها ونحوه برخورد با مجرمین تأثیرگذار باشد و به حفظ سلامت اجتماعی و تقویت امنیت عمومیکمک کند. این موضوعات، به ویژه در دوران معاصر که با چالش‌های جدید امنیتی و حقوقیروبرو هستیم، از اهمیت روزافزونی برخوردار است. از این رو، ضرورت تحقیق در اینزمینه بیش از پیش احساس می‌شود
ساختار تحقیق
1. فصل اول : نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر صاحب جواهر
2. فصل دوم: نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر امام خمینی
3. فصل سوم : نقش قید قصد اخافه در ثبوت حد شرعی برای محارب از منظر آیت الله شاهرودی
منابع
1. النجفی، م. ح. (1362ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
2. خمينى، سيد روح اللّه موسوى، تحرير الوسيلة، 2 جلد، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم - ايران، اول.
3. هاشمی شاهرودی، محمود. ، 1423 ه.ق.، قراءات فقهیة معاصرة، قم - ایران، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامي .
